Dzieci z tzw. specyficznymi trudnościami w uczeniu się, to takie, które mimo prawidłowego rozwoju umysłowego i korzystnych warunków szkolnego uczenia się oraz środowiskowych nie mogą w przewidzianym czasie nauczyć się czytać i pisać albo liczyć. wymienione trudności występują od początku nauki są konsekwencja zaburzeń funkcji percepcyjno- motorycznych i ich integracji. Są to zaburzenia funkcji językowych, spostrzegania, motoryki, uwagi, pamięci.
Zaburzenia te określamy odrębnymi nazwami:
Dysleksja – specyficzne trudności w opanowaniu umiejętności czytania
Dysgrafia – specyficzne trudności w osiąganiu dobrego poziomu graficznego pisma
Dysortografia – specyficzne trudności w opanowaniu umiejętności poprawnego pisania
Dyskalkulia– specyficzne trudności w nauce matematyki
Specyficznych trudności w uczeniu się nie można rozpoznać u dzieci z:
– inteligencja niższą niż przeciętna;
– niepełnosprawnością intelektualną;
– niedosłuchem i niedowidzeniem;
– chorobami neurologicznymi takimi jak epilepsja, dziecięce porażenie mózgowe;
– po urazach głowy lub zapaleniu opon mózgowych;
– zaniedbanych środowiskowo.
Wiele dzieci ma niska motywację do nauki, co może stanowić przyczynę trudności w uczeniu się, ale nie jest
symptomem dysleksji.
DYSLEKSJA to przede wszystkim trudności w czytaniu i pisaniu, ale NIE TYLKO
mechanizmy wywołujące dysleksję powodują także wiele innych objawów związanych z mową i uczeniem się;
problemy w czytaniu i pisaniu mogą wywołać trudności w innych przedmiotach szkolnych – matematyce, historii, biologii czy nawet muzyce lub wychowaniu fizycznym;
konsekwencją dysleksji mogą stać się problemy emocjonalne – lęk szkolny, zaniżona samoocena, wycofanie czy depresja;
dysleksja w dorosłym życiu ogranicza możliwości wykonywania wielu zawodów wymagających szybkiego zapamiętywania i przetwarzania informacji mówionych lub pisanych.
DYSLEKSJA to problemy pojawiające się NIE TYLKO na początku szkolnej edukacji jest to problem całego życia, występuje w każdym wieku, dotyczy też dorosłych;
jej wczesne symptomy można zauważyć już w przedszkolu (mówimy wtedy o tzw. RYZYKU DYSLEKSJI)
DYSLEKSJA to trudności występujące zazwyczaj u dzieci INTELIGENTNYCH i PRACOWITYCH oraz ZMOTYWOWANYCH
nie jest prawdą, że dysleksja to wymówka dla leniwych – zdecydowana większość dzieci, także tych, u których później zostanie zdiagnozowana dysleksja, przychodzi do szkoły z nadzieją i radością; jest to długo wyczekiwany moment w ich życiu – wszystkie dzieci CHCĄ się uczyć, CHCĄ czytać i pisać;
odrabianie pracy domowej przez dzieci z dysleksją zajmuje zazwyczaj 2–3 razy więcej czasu niż przez rówieśników, a do tego często dochodzą zajęcia specjalistyczne i terapia – nic dziwnego, że pojawia się u nich zmęczenie, zniechęcenie czy nawet bunt;
diagnozę dysleksji stawia się WYŁĄCZNIE u dzieci o prawidłowym rozwoju intelektualnym – są to trudności specyficzne (nie da się ich wytłumaczyć jakimś oczywistym czynnikiem jak: słabe możliwości umysłowe, utrata słuchu czy przewlekła choroba).
Obraz trudności dziecka z dysleksją nie jest jednolity, co wynika z:
znacznych różnic indywidualnych między dziećmi w zakresie konfiguracji poszczególnych zdolności, temperamentu i osobowości;
występowania podtypów samej dysleksji – np. są dzieci, które czytają głośno, powoli i niepłynnie, a także takie, które czytają szybko, ale robią mnóstwo błędów;
współwystępowania zaburzeń neurorozwojowych – lubią one łączyć się w grupy, np. dysleksja i specyficzne zaburzenie językowe SLI, dysleksja z dysgrafią (trudności ruchowe utrudniające pisanie) i dyskalkulią (zaburzenia w uczeniu się matematyki) itp.
Dysleksji NIE POKONA intensywna nauka i wielokrotne powtórki
osoby z dysleksją nie są w stanie (lub przychodzi im to powoli i z trudem) opanować umiejętności czytania i pisania z wykorzystaniem typowych metod dydaktycznych; potrzebują one:
-specjalnie dostosowanych metod – pozwalających lepiej sobie radzić z trudnościami, np. dla wielu z nich skuteczna w nauczaniu czytania jest metoda sylabowa;
–specjalistycznych zajęć, które można nazwać terapią, choć u dzieci młodszych mają one raczej charakter wspomagania rozwoju; na etapie szkolnym oferuje się dzieciom tzw. zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole lub w poradni;
objawy dysleksji nie ustępują wraz z wiekiem – towarzyszą człowiekowi przez całe życie, dlatego osoba z dysleksją potrzebuje wsparcia terapeutycznego i specjalistycznych działań edukacyjnych, aby zminimalizować jej skutki w codziennym życiu;
dzieci z dysleksją mają odmienne potrzeby edukacyjne niż rówieśnicy, potrzebują:
–metod nauczania dostosowanych do ich indywidualnych potrzeb;
–pomocy specjalistów – psychologów, logopedów, pedagogów terapeutów.
DYSLEKSJA nie przekreśla perspektyw dziecka na przyszłość
–pisanie zgodne z wymową, ale niegodne z ortografią – np. chlep, pszut, nat, itp.,
–opuszczanie, dodawanie lub przestawianie liter i większych cząstek wyrazów (np. samlot, cbula),
–problemy z łączeniem i dzieleniem wyrazów i wiele innych.
Czym jest ryzyko dysleksji i u kogo występuje
Termin ryzyko dysleksji to zagrożenie wystąpieniem dysleksji, czyli podwyższone prawdopodobieństwo rozwinięcia się tego zaburzenia w przyszłości u konkretnego dziecka. Mówi się o nim przede wszystkim w okresie poprzedzającym rozpoczęcie formalnej nauki czytania i pisania, przed pójściem dziecka do szkoły. Z uwagi na to, że dzieci potrzebują czasu na biegłe opanowanie pisma, w Polsce o ryzyku dysleksji mówimy także w przypadku uczniów klas I – III szkoły podstawowej.
Ryzyko dysleksji może mieć dwa źródła:
- dziedziczne – większe prawdopodobieństwo zaburzeń u dzieci, których krewni I stopnia – rodzice lub rodzeństwo – również mieli lub mają dysleksję;
- powiązane z deficytami w rozwoju psychomotorycznym i poznawczym dziecka w okresie poprzedzającym naukę w szkole i na jej progu.
Zgodnie z aktualnymi przepisami MEN dysleksja jest zaburzeniem diagnozowanym najwcześniej po trzeciej klasie szkoły podstawowej. Natomiast jej ryzyko można i trzeba diagnozować wcześniej – w przedszkolu i szkole:
wstępną diagnozę ryzyka dysleksji może przeprowadzić rodzic i nauczyciel,
pogłębioną, specjalistyczną diagnozę, która ma ukierunkować pracę wspomagającą dziecka, przeprowadza specjalista (psycholog, pedagog i/lub logopeda).
Dla rodzica i nauczyciela pierwszym etapem jest obserwacja dziecka z wykorzystaniem odpowiednich kwestionariuszy. Odwołują się one do różnych czynności wykonywanych przez dziecko w codziennych sytuacjach, niekoniecznie związanych z czytaniem i pisaniem.
Zamieszczone poniżej listy objawów ryzyka dysleksji pozwolą Państwu na wstępne oszacowanie zagrożenia tym zaburzeniem u dzieci.
Jeżeli po analizie poniższych stwierdzeń wskażecie kilka jako prawdziwych w odniesieniu do Waszego dziecka, warto skonsultować uzyskany wynik z nauczycielem, pedagogiem lub psychologiem.
Symptomy ryzyka dysleksji w poszczególnych grupach wiekowych:
Wiek niemowlęcy (0-pierwszy rok życia)
- opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy,
- minimalne dysfunkcje neurologiczne (np. obniżony tonus mięśniowy, zbyt długo utrzymujące się pierwotne odruchy wrodzone),
Wiek poniemowlęcy (2-3 lata):
- opóźniony rozwój ruchowy w obrębie motoryki dużej (trudności z utrzymaniem równowagi, opóźniony rozwój i automatyzacja chodu),
- opóźniony rozwój motoryki małej (niezręczność manualna, nieporadność w samoobsłudze oraz zabawach manipulacyjnych),
- słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa i opóźnienie rozwoju grafomotorycznego,
- opóźnienie rozwoju mowy.
Wiek przedszkolny (3-5 lat):
- niska sprawność ruchowa w zakresie ruchów całego ciała, złe funkcjonowanie we wszelkich zabawach ruchowych (biegi, jazda na rowerze, ćwiczenia równoważne itp.),
- słaba sprawność w obrębie motoryki małej (trudność i niechęć do wykonywania czynności samoobsługowych i zabaw manipulacyjnych),
- zaburzona koordynacja wzrokowo-ruchowa (niechęć dziecka do rysowania, wykonywanie bardzo uproszczonych rysunków, nieprawidłowy chwyt narzędzi pisarskich),
- zaburzenia funkcji wzrokowych objawiające się m. in. trudnościami w rysowaniu, składaniu według wzoru obrazków, wykonywaniu układanek,
- zaburzenia funkcji językowych (opóźniony rozwój mowy, nieprawidłowa artykulacja wielu głosek, wydłużony okres posługiwania się neologizmami, trudności z zapamiętaniem krótkich wierszyków i piosenek, trudności z budowaniem wypowiedzi, ograniczony zasób słownictwa),
- opóźniony rozwój lateralizacji i orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.
Klasa O (6-7 lat)
- utrzymywanie się objawów obniżonej sprawności w zakresie motoryki dużej,
- obniżona sprawność manualna (trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi, trudności z opanowaniem prawidłowych nawyków ruchowych podczas rysowania i pisania),
- zaburzona koordynacja wzrokowo-ruchowa (utrzymujący się nieprawidłowy chwyt narzędzi pisarskich, trudności z rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych),
- zaburzenia funkcji wzrokowych (trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w całość, trudności z odróżnianiem kształtów podobnych, np.. figur geometrycznych i liter),
- zaburzenia funkcji językowych (wadliwa wymowa, przekręcanie trudnych wyrazów, błędy w budowaniu wypowiedzi, błędy gramatyczne, dziecko nie radzi sobie z tworzeniem i rozpoznawaniem rymów, trudności z różnicowaniem podobnych głosek, ma problemy z odróżnianiem podobnie brzmiących słów, np. kok–rok, budy– buty, kura–góra, mylenie nazw zbliżonych fonetycznie, trudności z dokonywaniem operacji analizy, syntezy, opuszczania, dodawania, zastępowania, analizowaniem struktury fonologicznej słów, ma trudności z podziałem słowa na sylaby, np. domy = do–my, z wyodrębnieniem pierwszej głoski w słowach, np. /d/ w dym, podawaniem słów rozpoczynających się daną sylabą i/lub głoską, ma problemy z łączeniem sylab w słowo, np. ta–lerz = talerz,
- problemy z zapamiętaniem i zrozumieniem dłuższych poleceń słownych;
- trudności z zapamiętywaniem nazw, wiersza, piosenki, serii, sekwencji oraz więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie, nie potrafi wymienić pór roku w odpowiedniej kolejności,
- opóźnienie rozwoju lateralizacji (brak ustalenia ręki dominującej, oburęczność),
- zaburzona orientacja w schemacie ciała i przestrzeni,
- zaburzona orientacja w czasie,
- nasilone trudności w nauce czytania (czytanie bardzo wolne głównie w oparciu o technikę głosowania, często bez poprawnej wtórnej syntezy, przekręcanie wyrazów, brak zrozumienia przeczytanego tekstu),
- trudności w pierwszych próbach pisania.
Wiek szkolny (klasa I – III):
- zaburzenia motoryki (mała sprawność ruchowa całego ciała, niechęć do uczestnictwa w zabawach ruchowych i lekcjach wychowania fizycznego),
- obniżona sprawność ruchowa rąk (nie opanowane w pełni czynności samoobsługowe związane z ubieraniem się, myciem i jedzeniem),
- zaburzona koordynacja wzrokowo-ruchowa (niechęć do rysowania i pisania, utrzymujący się nieprawidłowy chwyt i zaburzenia tonusu mięśniowego przy pisaniu, trudności z rysowaniem szlaczków w liniaturze zeszytu, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych, ogólny niski poziom graficzny rysunków i pisma),
- utrzymujące się zaburzenia funkcji wzrokowych z objawami z poprzedniej grupy wiekowej oraz nasilone trudności z odróżnianiem kształtów podobnych (np. liter m-n, l-t-ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p-g-b-d),
- zaburzenia funkcji językowych (wadliwa wymowa, przekręcanie złożonych wyrazów, często przekręca słowa, np. mówi sosza (zamiast szosa), lora (zamiast rola), ma trudności z dzieleniem słów na głoski, trudności z pamięcią fonologiczną i sekwencyjną, trudności dotyczące zapamiętywania sekwencji nazw, sekwencji czasowej i sekwencji cyfr, wierszy, piosenek, tabliczki mnożenia),
- utrzymywanie się oburęczności,
- zaburzona orientacja w schemacie ciała i przestrzeni (trudność z odróżnieniem prawej i lewej ręki, strony ciała, trudności z określaniem położenia przedmiotów względem siebie, nieprawidłowo nazywa stosunki przestrzenne (np. nad, pod)
- pisanie liter i cyfr zwierciadlane i/lub zapisywanie wyrazów od prawej do lewej strony),
- nasilone trudności w nauce czytania (niechętnie podejmuje próby czytania, zazwyczaj czyta wolniej niż rówieśnicy, czytając wyrazy, opuszcza, dodaje, przestawia, zamienia litery, bardzo wolne tempo czytania z prymitywną techniką głoskowania lub sylabizowania z wtórną syntezą słowa i nieliczne błędy, lub bardzo szybkie tempo czytania, lecz z licznymi błędami wynikającymi z domyślania się treści na podstawie kontekstu, niewłaściwe i słabe rozumienie przeczytanego tekstu),
- trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej (trudność z zapamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter, mylenie liter podobnych pod względem, np. l-t-ł, m-n, mylenie liter identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni: p-b-d-g, popełnianie błędów podczas przepisywania tekstów, trudności z opanowaniem poprawnej pisowni wynikające z opóźnienia rozwoju fonologicznego aspektu funkcji językowych i pamięci fonologicznej, nasilone trudności podczas pisania ze słuchu pisząc, zazwyczaj opuszcza i/lub dodaje litery, np. grad – gad, górad , zazwyczaj przestawia i/lub zamienia głoski np. las – sal, los
- zaburzona orientacja w czasie nie potrafi wymienić nazw dni tygodnia we właściwej kolejności.
W starszym wieku szkolnym (powyżej klasy czwartej) część objawów występujących u dzieci w etapie edukacji początkowej utrzymuje się a część zmienia swój obraz. U starszych uczniów z dysleksją rozwojową najczęściej stwierdza się:
- wolne tempo czytania, niechęć do czytania,
- nieprawidłową pisownię, w której dominują błędy ortograficzne,
- trudności z zapamiętaniem: wierszy, terminów, nazw (np. miesięcy), dat, danych, numerów telefonu, przekręcanie nazwisk i nazw, liczb wielocyfrowych,
- trudności w przedmiotach szkolnych, wymagających dobrej percepcji wzrokowej, przestrzennej i pamięci wzrokowej: w geografii – zła orientacja na mapie, w geometrii – rysunek uproszczony, schematyczny, w chemii – niezapamiętywanie łańcuchów reakcji chemicznych,
- trudności w przedmiotach szkolnych wymagających dobrej percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy: w opanowaniu języków obcych, w biologii – w opanowaniu terminologii, w historii – w zapamiętywaniu nazwisk, nazw.
Wymienione objawy występują indywidualnie u dzieci z różnym nasileniem. Dynamicznie zmieniają się w toku rozwoju, edukacji oraz terapii dziecka.
Jeżeli rodzic zaobserwował objawy ryzyka dysleksji, warto spotkać się z nauczycielem w celu skonsultowania dokonanych obserwacji.
W przypadku, gdy nauczyciel zgłosi rodzicowi lub potwierdzi występowanie zauważonych przez niego problemów, można umówić się na spotkanie z pedagogiem lub psychologiem szkolnym.
Niezależnie jednak od tego, rodzic ma prawo szukać pomocy w poradni psychologiczno-pedagogicznej w rejonie swego zamieszkania. Psycholog i pedagog w poradni dokonają pogłębionej i specjalistycznej diagnozy ryzyka dysleksji dostosowanej do wieku dziecka. W efekcie rodzic otrzyma szczegółową opinię wskazującą mocne i słabe strony dziecka oraz zalecenia dotyczące wspomagania rozwoju, terapii i edukacji.
Warto skorzystać z zajęć terapii pedagogicznej. Konieczne mogą się również okazać spotkania z logopedą.
Dziecko nie może zostać poddane takiemu badaniu bez zgody rodzica/opiekuna. Do diagnozy ryzyka dysleksji wykorzystuje się specjalistyczne testy psychologiczne i pedagogiczne, powiązane ze szczegółowym wywiadem i obserwacją dziecka. Wizyta w rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej nie wymaga skierowania i jest bezpłatna. Rodzic może prosić o badanie na własną rękę i nie musi ujawniać w szkole jego rezultatów, choć zazwyczaj jest to bardzo pomocne.
Jak pomagać – czyli jak wspierać dzieci z ryzykiem dysleksji w domu i w przedszkolu/szkole
Rodzice są najbliżej swojego dziecka i spędzają z nim tyle czasu, że ich działania mogą być źródłem wielkiego wsparcia i znaczącej poprawy jego sytuacji. Wspomaganie dziecka w poznaniu siebie i zrozumieniu mocnych i słabszych stron jest istotnym elementem procesu pomocy. Warto podkreślić, że już w przedszkolu dzieci porównują siebie z rówieśnikami i stopniowo może to stawać się powodem frustracji i zaniżania samooceny. W szkole tego typu doświadczeń jest jeszcze więcej. W przypadku dzieci z dysleksją lub jej ryzykiem, w efekcie takich porównań oraz doznawanych niepowodzeń, pojawić się może poczucie winy, wstyd, frustracja czy spadek motywacji – jako nieoczekiwane, ale niszczące skutki uboczne trudności w uczeniu.
Czy możemy temu zapobiec? Specjaliści sądzą, że gdy pomożemy dziecku zrozumieć naturę jego problemów, zwiększamy szansę, że będzie ono widziało swoje trudności w wąskiej dziedzinie, np. w czytaniu – na szerszym tle siebie jako całości: w obrazie własnej osoby deficyty i trudności będą tylko pojedynczymi elementami na tle mocnych stron i zdolności oraz pozytywnych cech charakteru.
Istnieje wielu przeciwników „etykietowania” dzieci, czyli nadawania nazw ich trudnościom, takich jak dysleksja czy dyskalkulia. Można jednak spojrzeć na to z innej strony i dostrzec pozytywy nazwania problemu:
gdy problem dziecka ma nazwę, mogą być podejmowane działania naprawcze, a także wykorzystywane stosowne prawa przypisane do zaburzenia;
używanie etykiety „dysleksja” czy „specyficzne zaburzenie uczenia się” jest zawsze korzystniejsze niż przypisywanie sobie przez dziecko lub jego rówieśników innych etykiet, z których najłagodniejsze to: „głupi”, „leniuch” czy „fajtłapa”; dziecko może myśleć o sobie w ten sposób, jeśli nie rozumie swoich problemów.
Pamiętajmy o tym, że:
profilaktyka jest zawsze tańsza i bardziej skuteczna od terapii, dlatego należy dbać o wszechstronny rozwój każdego dziecka, zarówno w domu, w przedszkolu, jak i w szkole;
stymulująco na rozwój umysłowy dziecka i jego postępy w nauce oddziałują również zwyczaje czytelnicze rodziców oraz ich nastawienie wobec edukacji i książek.
Wskazówki ogólne
Pracując z dzieckiem ryzyka dysleksji, należy pamiętać o tym, aby:
dostosowywać wymagania wobec dziecka do jego możliwości w tych zadaniach, które sprawiają mu trudność (np. mniejsze porcje materiału do zapamiętania),
starać się, by wprowadzane ćwiczenia bardziej przypominały zabawę niż naukę,
nie karać za niepowodzenia, a podkreślać nawet najmniejsze postępy,
nie przemęczać dziecka – w przeciwnym wypadku efekty pracy będą minimalne,
dawać dziecku szansę na rozwijanie jego własnych zainteresowań, pasji, hobby,
dawać więcej czasu na wykonywanie zadań, a jednocześnie okazji do ćwiczenia zaburzonych funkcji (np. powtórki, specjalne ćwiczenia – zabawy),
eksperymentować z różnymi rodzajami ćwiczeń,
stymulować wielozmysłowo – w czasie nauki i zabawy wykorzystywać jak najwięcej kanałów zmysłowych (patrz: ramka),
używać przyjaznych materiałów (atrakcyjne pomoce dydaktyczne do nauki liter, wyrazów, wierszyków i piosenek),
dawać odpowiednie polecenia i wyjaśnienia (krótkie, zwięzłe i jasne),
podkreślać mocne strony dziecka i na nich przede wszystkim opierać się w pracy, koncentrować się na sukcesach, a nie na trudnościach, unikać sytuacji publicznego obnażania słabych stron dziecka i zadbać o to, aby miało szansę rozwijać swoje zainteresowania i odnosić sukcesy na jakimś polu – takie działania będą wspomagać budowanie pozytywnej samooceny.
W pracy z dzieckiem stosuj podejście multisensoryczne (wielozmysłowe)
Każdy człowiek ma modalności zmysłowe, dzięki którym uczy się najbardziej efektywnie. Eksperymentuj, aby odnaleźć to, co jest najbardziej skuteczne w przypadku Twojego dziecka. Przykłady metod bazujących na trzech podstawowych zmysłach:
Metody wizualne: używaj kolorowych karteczek samoprzylepnych, wykorzystuj obrazki, schematy, wykresy, wizualizuj, używaj kolorów do kodowania – podkreślania czy zaznaczania w tekście.
Metody słuchowe: czytaj – niech dziecko słucha, słuchajcie i śpiewajcie piosenki, rapujcie, rymujcie – dla lepszego zapamiętywania.
Metody dotykowo-ruchowe: zapisuj, uczcie się przy wykonywaniu czynności ruchowych (spacerując, biegnąc, jeżdżąc na rowerze, odbijając piłkę).
Uczniowie z ryzkiem dysleksji mogą skorzystać z następujących ustaleń prawnych:
dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb edukacyjnych ucznia;
w przypadkach znacznych deficytów stwierdzonych u dziecka – odroczenia rozpoczęcia spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego;
w klasie III uzyskania opinii o specyficznych zaburzeniach uczenia się8.
Co mogą zrobić rodzice dziecka z ryzykiem dysleksji/dysleksją
– wskazówki szczegółowe
Najważniejsze cele rodziców dziecka z dysleksją i jej ryzykiem to:
rozmawiać z dzieckiem na temat dysleksji i innych trudności w uczeniu się;
być „rzecznikiem praw” swojego dziecka;
znaleźć dodatkowego nauczyciela do pomocy albo/i terapeutę;
budować i wspomagać samoocenę dziecka;
pomagać w pracy domowej;
wzmacniać umiejętności czytania w warunkach domowych;
wspierać dziecko w organizacji życia i zarządzaniu czasem;
doskonalić umiejętności uczenia się.
Rozmawiaj z dzieckiem o dysleksji i innych trudnościach w uczeniu się
Rozmawiając, pamiętaj o naturalnych możliwościach rozwojowych dziecka – zasobie słownictwa, problemach ze zrozumieniem abstrakcyjnych terminów, ograniczeniach uwagi. Należy unikać „wykładów” i posługiwać się krótkimi, prostymi komunikatami.
Bądź otwarty i szczery w rozmowach z dzieckiem dotyczących jego problemu.
Kiedy rozmawiać?
Gdy dziecko zadaje pytania – np. dlaczego muszę chodzić na dodatkowe zajęcia, dlaczego wszyscy w klasie czytają czytankę, a ja nie potrafię?
Gdy zaobserwujemy u dziecka frustrację lub złość wywołaną jego trudnościami.
Gdy dziecko osiągnie nawet mały sukces w szkole, warto przeanalizować, co o tym zdecydowało, np. wydłużony czas, uczenie się w jakiś specjalny sposób.
Gdy w mediach jest mowa o dysleksji i pojawiają się np. sławni ludzie z tym zaburzeniem.
Gdy trzeba dziecku wytłumaczyć, jaką stosować technikę uczenia się/pracy, aby była w jego przypadku bardziej skuteczna.
O czym rozmawiać?
Upewnij dziecko o dobrym poziomie jego inteligencji (jest to kryterium diagnozy).
Poinformuj, że jest wiele dzieci, nastolatków i dorosłych z dysleksją w jego otoczeniu – podaj przykłady.
Mów, że każdy ma jakieś mocne i słabe strony, podając siebie jako przykład.
Wypunktuj mocne strony dziecka i pokaż ich wartość.
Wskazuj, gdzie i jak szukać pomocy – gdy pojawia się problem, należy komunikować go (np. zgłaszać nauczycielowi), a nie ukrywać.
BUDUJ i CHROŃ samoocenę Twojego dziecka i jego poczucie godności
Warto wiedzieć, że dzieci z dysleksją, tak jak i z innymi zaburzeniami, jak dyskalkulia czy ADHD mają „kruchą” samoocenę.
Doświadczanie niepowodzeń, często wstydu oraz negatywnych komunikatów na swój temat może zrujnować obraz samego siebie, zwłaszcza w sytuacji, gdy dziecko bardzo się stara. Przy dysleksji, jak i przy innych zaburzeniach uczenia się, występują znaczne obciążenia emocjonalne. Życie z trudnościami w uczeniu się jest bardzo stresujące, a szkoła może stać się dla dziecka miejscem prawdziwego cierpienia. Pojawia się poczucie nieadekwatności, niska samoocena, lęk, a nawet depresja, które mogą być różnie wyrażane.
Rodzice muszą zadbać o doświadczanie przez dziecko dawki sukcesu w innych obszarach budowania samooceny. Aby uniknąć wstydu z powodu niepowodzeń w nauce szkolnej, dzieci mogą:
pozorować chorobę, aby unikać stresujących dla nich sytuacji,
ukrywać prace wykonywane w szkole lub gubić je,
wynajdywać niezliczone wymówki, by nie wykonywać zadania, pracy domowej itp.
wypracować zachowania stanowiące mechanizm radzenia sobie ze stresem, np. bycie „błaznem klasowym” albo uczniem niegrzecznym (w ich poczuciu lepsze to niż posądzenie, że się jest „głupim”).
Trudnościom w uczeniu się mogą towarzyszyć również problemy w relacjach społecznych. Dzieci z dodatkowo obniżonymi kompetencjami społecznymi mogą otrzymywać dużo negatywnych informacji o sobie ze strony dorosłych (reprymendy, krytyka). Odrzucenie przez inne dzieci, a także dorosłych, może wpływać na poczucie godności dziecka. Aby emocjonalnie sobie z tym radzić, dzieci mogą:
bawić się chętniej z młodszymi dziećmi niż we własnej grupie wiekowej,
przejawiać skłonność do „trzymania się” ze słabszymi uczniami,
unikać aktywności, które wymagają interakcji z innymi dziećmi,
udawać, że im „nie zależy” na dobrych ocenach czy uznaniu.
„Złe” zachowania dzieci z dysleksją, takie jak złość czy gniew, zwykle są wyrazem ich frustracji i cierpienia. Niska samoocena może powodować deprecjację własnej osoby, polegającą na nazywaniu siebie np. „głupim” oraz dostrzeganie tylko własnych wad.
Strategie budowania pozytywnej samooceny Twojego dziecka
Pomóż dziecku rozpoznawać jego własne talenty, zdolności i pozytywne cechy.
Pomóż dziecku rozwijać zainteresowania i wzmacniać obszary, w których jest dobre.
Zachęcaj i wspieraj udział w dodatkowych zajęciach – w klubach sportowych, zajęciach w domach kultury, harcerstwie itp.
Poproś nauczyciela, aby umożliwił dziecku zaprezentowanie jego zalet.
Opowiadaj o ludziach, którym się powiodło mimo tego, że mieli dysleksję lub inne zaburzenia uczenia się. Używaj przykładów znanych osób z dysleksją.
Daj dziecku dostosowane do wieku obowiązki, aby pomóc rozwijać pewność siebie.
Pomóż dziecku osiągać realistyczne mini cele jako kroki ku osiąganiu większych celów (metoda małych kroków).
Gdy poprawiasz dziecko – unikaj sarkazmu czy krytykowania jego charakteru lub inteligencji. Gdy zachowa się źle – zwróć uwagę, że zachowanie było złe, a nie ono samo.
Postaraj się, aby dziecko wiedziało, że cenisz je za to, kim jest.
Komunikuj bezwarunkową miłość i niezachwianą wiarę w swoje dziecko.
Bądź najlepszym adwokatem swego dziecka i dawaj mu bezwarunkowe wsparcie.
Zbieraj i przechowuj prace swojego dziecka, z których Ty i ono jesteście dumni.
Zachęcaj dziecko do dzielenia się z Tobą doświadczeniami i uczuciami; zadawaj pytania i znajdź czas na prawdziwe słuchanie; wykazuj empatię, dawaj wsparcie i zachętę.
Ucz radzenia sobie ze stresem i lękiem – np. branie głębokiego oddechu, liczenie do 10 przed odpowiedzią, wizualizacja czegoś pozytywnego itp. Specjaliści mogą tu pomóc w wypracowaniu różnych technik.
Szukaj specjalistycznej pomocy, jeśli Twoje dziecko ma trudności emocjonalne, szczególnie gdy podejrzewasz depresję lub nadmierny lęk.
JAK POMAGAĆ DZIECKU W PRACY DOMOWEJ
Odrabianie lekcji jest często bardzo stresującą sytuacją dla dzieci z dysleksją i wszystkich domowników. Po długim i meczącym dniu w szkole znowu trzeba zmagać się z własnymi trudnościami w czytaniu i pisaniu.
Tworzenie środowiska do pracy
Razem z dzieckiem wybierz miejsce dogodne do odrabiania lekcji; postaraj się, aby było to miejsce ciche i dobrze oświetlone.
Ogranicz bodźce, które mogą rozpraszać dziecko, np. zbędne hałasy, występujące w Twoim domu w czasie odrabiania lekcji. Wyłącz telewizor.
Upewnij się, czy dziecko ma wszystkie potrzebne przybory oraz dobrze zorganizowaną przestrzeń do pracy.
Rutyna i harmonogram odrabiania lekcji
Wspólnie z Twoim dzieckiem wypracuj harmonogram dnia i zaplanuj codzienny specjalny czas na odrabianie lekcji.
Trzymaj się harmonogramu tak ściśle, jak to tylko możliwe, aby wytworzyć korzystny nawyk.
Dopasuj go do zajęć dodatkowych i pozaszkolnych dziecka, czasu posiłku, innych zadań, a także oczywiście Twojej możliwości udziału.
Staraj się, aby pora nie była zbyt późna – wieczorem dziecko jest zbyt zmęczone.
Uwzględnij preferencje Twojego dziecka: pewne dzieci wolą odrabiać lekcje zaraz po przyjściu ze szkoły, inne potrzebują najpierw zabawy i relaksu.
Niektóre dzieci wolą najpierw odrobić to, co najłatwiejsze i to, co najbardziej lubią, inne odwrotnie – zaczynają od najtrudniejszych prac. Pozwól dziecku spróbować obu rozwiązań, a potem wspólnie wybierzcie to najlepsze dla niego.
Zachęcaj dziecko, aby spakowało plecak (książki i wszystkie przybory szkolne na następny dzień) przed pójściem spać; umieść plecak dziecka w widocznym miejscu, tak by nie zapomniało o nim, wychodząc rano do szkoły.
Jeśli odrabianie lekcji w Twoim domu staje się „frontem wojennym” (źródłem konfliktu i frustracji) dla Ciebie i dziecka – szukaj pomocy. Spotkaj się z nauczycielem, przedstaw problem i spróbujcie wypracować inny pomysł na prace domowe. Poszukaj innej, wykwalifikowanej osoby do pomocy dziecku przy lekcjach.
Postaraj się, aby nauczyciele wiedzieli, ile czasu dziecko poświęca na odrabianie lekcji i jaki stres temu towarzyszy. Wyjaśnij, jakie wysiłki podejmujecie w domu, aby dobrze poradzić sobie z zadaniami domowymi, proś w szkole o pomoc, np. konsultacje indywidualne dla dziecka itp.
Jak doskonalić umiejętność czytania w domu
Rodzice mają wiele możliwości, by rozwijać umiejętność czytania dziecka w pozytywny i zabawny sposób. Im więcej okazji angażujących czytanie mają dzieci z dysleksją, tym bardziej doskonalą się ich umiejętności.
Dzieci przedszkolne:
czytajcie wspólnie i rozmawiajcie o przeczytanych książkach,
zachęcaj dzieci do czytania znaków i nazw firm, marek, które znają,
dostarczaj okazji do odsłuchiwania opowiadań, książek (audiobooki dla dzieci, płyty) – rozwijaj zainteresowanie literaturą,
wyjaśniaj nowe słowa, gdy pojawiają się w książkach, filmach, rozmowach czy w innych sytuacjach z udziałem Twojego dziecka,
staraj się wprowadzać rymowanki (wierszyki, wyliczanki),
wybieraj zabawy, które wymagają:
–rozwijania sprawności fonologicznych, takich, w których trzeba dzielić na sylaby, wyróżniać sylaby, rozpoznawać pierwsze głoski słów, tworzyć i rozpoznawać rymy itp.,
–wczesnych sprawności czytania i pisania – gry planszowe, ruchome alfabety, pieczątki,
–sprawności sekwencyjnych – np. wkładanie elementów od lewej do prawej, od początku do końca, w porządku numerycznym lub alfabetycznym.
DZIECI w klasach I–III
–kontynuuj czytanie z dzieckiem i rozmowy o tym, co przeczytaliście:
–omawiaj interesujące aspekty książki, którą przeczytaliście,
–pytaj dziecko o opinię dotyczącą części książki,
–omawiaj postacie oraz alternatywne rozwiązania problemów, które mogły się pojawić; porównuj postacie w różnych książkach, porównuj treści z doświadczeniem dziecka,
zachęcaj dziecko do głośnego czytania – czytajcie naprzemiennie, a Ty okazjonalnie pomagaj przy nowych słowach,
poszukaj odpowiednich dla Twojego dziecka książek, jeśli nie masz pewności – zapytaj bibliotekarkę lub nauczyciela w szkole,
jeśli Twoje dziecko nie lubi czytać, zachęć je do czytania tego, co trafia w jego zainteresowania – stron np. o sporcie, zwierzętach, co może lepiej zmotywować je do czytania,
wykorzystuj zabawy z układaniem wyrazów – z liter, sylab itp.,
kontroluj czas, który Twoje dziecko spędza przed telewizorem lub komputerem,
wprowadź czytanie jako stały element Waszego dziennego harmonogramu.
Mogą Państwo sami pogłębić wiedzę o zjawisku dysleksji. Na rynku i w internecie dostępnych jest wiele publikacji na ten temat, jak również gotowych materiałów do pracy z dzieckiem. Należy jednak mieć świadomość, że nie wszystkie one są godne polecenia. W przypadku wątpliwości najlepiej zasięgnąć informacji u specjalistów w szkołach, poradniach albo w Polskim Towarzystwie Dysleksji. Warto szukać materiałów, które posiadają rekomendację tego towarzystwa.
Strona internetowa Polskiego Towarzystwa Dysleksji: http://www.ptd.edu.pl/
Opracowano na podstawie:
Katarzyna M. Bogdanowicz, Grażyna Krasowicz- Kupis, Dorota Kwiatkowska, Katarzyna Wiejak, Alicja Weremiuk: Czy moje dziecko jest zagrożone dysleksją?, IBE, Warszawa 2014
Marta Bogdanowicz, Anna Adryjanek: Uczeń z dysleksją w szkole. Gdynia 2004
Przyczyny trudności w nauce matematyki
Zwyczajne– są to trudności, na które napotykają dzieci w procesie poznawczym. Wysiłek włożony w poznawaniu łączy się nierozerwalnie z pokonywaniem trudności. Musi tak być, gdyż tylko to ma wartość poznawczą. Ważne jest, aby uczeń potrafił je w miarę możliwości samodzielnie pokonać.
Nadmierne– powstają wówczas, gdy dziecko napotyka na zbyt wymagającego nauczyciela oraz zbyt trudny i nadmiernie ambitny podręcznik.
Specyficzne– powstają wówczas, gdy dziecko mimo wkładanego wysiłku nie potrafi sobie poradzić. Tego rodzaju kłopoty należy traktować w specjalny sposób.
Dyskalkulia rozwojowa jest strukturalnym zaburzeniem zdolności matematycznych mających swe podłoże w zaburzeniach genetycznych i wrodzonych tych części mózgu, które są bezpośrednim podłożem anatomiczno- fizjologicznym dojrzewania zdolności matematycznych odpowiednio do wieku bez jednoczesnego zaburzenia ogólnych funkcji umysłowych.
Rozpoznawana jest na podstawie analizy deficytów poznawczych ujawnianych przez dziecko w kontekście prawidłowego rozwoju intelektualnego i sprzyjających warunków edukacyjnych.
Zdolności matematyczne – to predyspozycje potrzebne do rozumienia problemów matematycznych, metod i twierdzeń, do uczenia się ich, pamiętania i odtwarzania, do wiązania ich z innymi problemami, symbolami, metodami i twierdzeniami.
Trudności mogą dotyczyć:
- opanowania liczenia w znaczeniu prostego przeliczania obiektów
- niskiego poziomu rozumowania matematycznego
- problemów z czytaniem i zapisem symboli matematycznych
- trudności z liczeniem i wykonywaniem operacji arytmetycznych zarówno pisemnych jak i
- pamięciowych
- błędów o charakterze rewersji (mylenie 6i9), inwersji (98 i 89), opuszczeń, przestawień cyfrowych
- zrozumienia i opanowania zasad i reguł matematycznych
- posługiwania się pojęciem czasu i jednostkami jego pomiaru
- zastosowania miar długości, ciężaru, wielkości
- posługiwania się pieniędzmi
- orientacji przestrzennej mylenie stron lewa-prawa
- opanowania sekwencyjnego porządku w grach i zabawach
- gubienia się i dezorientacji podczas gier w zakresie kolejności
- edukacji muzycznej-kłopoty z odczytywaniem nut
Osoba dotknięta dyskalkulią w życiu codziennym może mieć trudność z:
- zapamiętaniem liczb, nawet tych ważnych w życiu, (data urodzenia)
- planowaniem pracy domowych (trudność z zaplanowaniem kolejności czynności, przecenianie czas)
- posługiwaniem się pieniędzmi, karta bankomatową
- wykręcaniem numeru telefonu, z wybieraniem właściwych liczb na kalkulatorze
- w podróżowaniu spowodowane złym odczytywaniem numerów autobusów, zapominaniem numerów dróg
- kupowaniem materiałów, których ilość wcześniej trzeba było przeliczyć
- nauką wartości rytmicznych, nut, kroków tanecznych
- zapamiętywaniem reguł gier
- gotowaniem posiłków, gdzie trzeba korzystać z poprawnym odczytaniem przepisu,
Dzieci te wymagają wymagają fachowej pomocy terapeutycznej.
Podstawowe zasady pracy z dzieckiem mającym kłopoty z matematyką:
- gdy prosi o pomoc nie mów, że zadanie jest proste – obniża to wiarę we własne możliwości (proste, a ja nie potrafię);
- nie odrabiaj zadań za dziecko – taka postawa prowadzi do pogłębiania się niewiedzy;
- daj dziecku dużo czasu na możliwość samodzielnego rozwiązania problemu (jest to dobra szkoła radzenia sobie z kłopotami);
- jeżeli zadanie okaże się zbyt trudne – zostaw je, przejdź do łatwiejszego (na te jeszcze przyjdzie pora);
- zachęcaj dziecko do manipulowania na przedmiotach (abstrakcyjne pojęcia matematyczne wywodzą się z manipulowania konkretnymi przedmiotami);
- namawiaj do graficznego przedstawiania treści zadań – rysunek, schemat (ułatwi to analizę zadania, pobudzi wyobraźnię);
- dobieraj treści zadań tak, by były one bliskie rzeczywistości dziecka (może ono wówczas łatwiej wyobrazić sobie sytuację);
- pamiętaj, by treść zadania nie była ważniejsza, niż zawarte w niej działania liczbowe (utrudnia to wyszukanie zależności między liczbami);
- przy błędnym rozwiązaniu nie strofuj dziecka lecz pytaj o sposób rozumowania (dowiesz się gdzie popełnił błąd);
- przy błędnym rozwiązaniu doceń wkład pracy i poproś o podjęcie próby rozwiązania jeszcze raz (jest to wdrażanie do samodzielnego pokonywania trudności);